Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından hazırlanan giriş niteliğinde yayınlanan makalede engellilik modelleri ele alınmış... Geleneksel olarak engelliliğe ilişkin iki ana model olduğu belirtiliyor. Tıbbi ve sosyal modeller.
Tıbbi Model:
Bir bireyin engelliliğine doğrudan neden olan ve potansiyel olarak yaşam kalitesini etkileyen bir sağlık durumuna (bir hastalık, rahatsızlık, yaralanma veya sağlık sorunu) odaklanır. Sonuç olarak, engelliliği tespit edip tedavi etmek ve/veya işlevselliği korumak veya artırmak için tıbbi müdahale gerekebilir.
Sosyal Model:
Toplumsal olarak yaratılan engellere odaklanır. Bu engeller fiziksel olabileceği gibi, nüfusun çeşitli yeteneklerine uyum sağlamayan tutumlar ve diğer sosyal özelliklerle de ilgili olabilir.
Bu iki model, bireyin sağlık durumu ile içinde yaşadığı çevre arasındaki etkileşime farklı bakış açıları getiriyor. Tıbbi model bireye odaklanırken, sosyal model çevrenin kasıtlı veya kasıtsız olarak oluşturduğu engellere odaklanıyor.
Geleneksel olan tıbbi ve sosyal modellerden farklı modeller de var.
Biyopsikososyal Model:
Engelliliğin biyopsikososyal modeli, engelliliğin belirlenmesinde biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörler arasındaki etkileşimi kabul eder. Engelliliğin biyolojik bozukluklar, psikolojik faktörler (ruh sağlığı ve öz algı gibi) ve sosyal faktörlerin (toplumsal normlar ve beklentiler dahil) karmaşık bir etkileşiminden kaynaklandığını kabul eder. Bu model, bir kişinin yaşamının ve işlevselliğinin çok yönlü yönlerini dikkate alarak engelliliğe bütüncül bir yaklaşımın önemini vurgular.
Ekonomik Model:
Engelliliğin ekonomik modeli, engelliliği ekonomik bir bakış açısıyla ele alır ve engelli bireyler ve toplum için finansal etkilerine odaklanır. Bu model, sağlık harcamaları, yardımcı cihazlar ve düzenlemeler gibi engellilikle ilişkili ekonomik maliyetleri vurgular. Ayrıca, engelliliğin istihdam, gelir ve genel sosyoekonomik durum üzerindeki etkisini de inceler. Ekonomik model, ekonomik eşitsizlikleri ele alan, istihdam fırsatlarına eşit erişimi teşvik eden ve engelli bireyler için finansal destek sağlayan politika ve stratejilere olan ihtiyacı vurgular.
Fonksiyonel Çözüm Modeli:
Fonksiyonel çözüm modeli, aynı zamanda rehabilitasyon modeli olarak da bilinir ve engelli bireylerin işlevsel yeteneklerini ve bağımsızlıklarını en üst düzeye çıkarmalarını sağlayacak pratik çözümler bulmaya odaklanır. Bu model, sınırlamaların üstesinden gelmek ve günlük yaşam, hareketlilik ve katılımı geliştirmek için rehabilitasyon, yardımcı teknolojiler ve beceri eğitimini vurgular. Odak noktası, bireylere tatmin edici bir yaşam sürmeleri için ihtiyaç duydukları araç ve desteği sağlamak, uyumu ve güçlenmeyi teşvik etmektir.
Sosyal Kimlik veya Kültürel Onaylama Modeli:
Engelliliğin sosyal kimlik veya kültürel onay modeli, engelliliği bireyin kimliğinin ve sosyal grup üyeliğinin önemli bir unsuru olarak vurgular. Bu model, engelliliğin bireyin deneyimlerini, bakış açılarını ve ilişkilerini şekillendirebileceğini ve kendine özgü bir kültür ve topluluk oluşumuna katkıda bulunabileceğini kabul eder. Model, engelliliğin çeşitliliğin bir parçası olarak değerlendirilmesinin ve onaylanmasının, engelli bireylerin toplum içindeki haklarını, deneyimlerini ve katkılarını desteklemenin önemini vurgular.
Hayırseverlik Modeli:
Hayırseverlik bağlamında tıbbi model olarak da adlandırılan hayırseverlik modeli, engelli bireylere hayırseverlik veya iyi niyet eylemleri yoluyla destek ve yardım sağlama fikrine dayanır. Bu model, engellilikle mücadele sorumluluğunu hayır kuruluşlarına yükler ve genellikle tıbbi tedavi, rehabilitasyon hizmetleri ve diğer yardım biçimlerine odaklanır. Ancak hayırseverlik modeli, bağımlılığı sürdürdüğü, ataerkil tutumları pekiştirdiği ve sistemsel engelleri ve sosyal kapsayıcılığı ihmal ettiği gerekçesiyle eleştirilere maruz kalmıştır.
Bunlardan başka engellilik modelleri de mevcut... Engellilik Güçlendirme Modeli, Engellilik Çeşitlilik Modeli, Engellilik Dini Modeli, Uzman/Profesyonel Engellilik Modeli gibi...
Bu modeller engelliliğe farklı bakış açıları sunmasına rağmen, birbirini dışlamıyor ve bazı modeller birbiriyle örtüşebiliyor veya birbirini tamamlayabiliyor.
Kaynak: Avrupa Birliği Resmi Web Sitesi ve
https://www.perficient.com/ (Gülen Yılmaz)
ALİYE YÜCEL
