YARININ ÖNEMİ…

Yarın, 3 Aralık Dünya Engelliler günü… Önemi büyük… Tüm dünyada engellilerin sorunlarının dile getirildiği ve engellilerin hatırlandığı gün… Tam 20 yıl önce Birleşmiş Milletler, 1992 yılında aldığı bir kararla 3 Aralık gününü Uluslararası Engelliler Günü (International Day of Disabled Persons) olarak ilan etti. Bu karardan sonra Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu 5 Mart 1993 tarihli ve 1993/29 sayılı bildiri ile üye ülkelerce 3 Aralık gününün tanınmasını istedi.

Böylece ilk kez 1993 yılı 3 Aralık günü Uluslararası Engelliler Günü olarak anıldı ve kutlandı. Bugünün amacı, engellilerin topluma kazandırılması, engelliler adına pozitif ayrımcılık yapılması, insan haklarının tam ve eşit ölçüde sağlanmasıydı.

3 Aralık günü ülkemizde de kutlanıyor. Türkiye’de de engelliler konusunda dikkat çekmek ve duyarlılığı sağlamak için çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Medyada bu konu ile ilgili çeşitli haberler yapılıyor. Engellilerin hayat şartlarını iyileştirme için yapılanlardan bahsediliyor. Ama engellilerin sıkıntıları her alanda devam ediyor. Eğitim, mimari engeller, istihdam, engellilere yönelik yanlış bakış…

Biliyoruz ki engellileri bir gün hatırlamak, bir tek gün onların sorunlarını görmek ve çözüm aramak yetmez. Toplumumuz ve yetkililer engellilerin sorunlarına karşı ilgisiz ve duyarsız. Her alanda ve el birliği ile bir şeyler yapılmalı… Yoksa 3 Aralık Uluslararası Engelliler Günü demenin bir anlamı yok. Hele de sahte dilekler çok yersiz…

Engellilik uluslararası bir sorun… Etkili sonuçlar elde etmek çok zor. Özellikle de ülkemizde... 5378 sayı ve 01 Temmuz 2005 tarihli Özürlüler Kanunu göre, tüm Türkiye’de fiziki çevre düzenlemeleri ve ulaşılabilirliği için 7 yıl süre tanınmıştı. Bu süre, Temmuz 2012’de doluyordu. Ama maalesef bu sürenin bitimine çok az bir zaman kala, ek süre istendi. Bir yasa çıkıyor. 7 yıl süre veriliyor. Ama yine sonuç yok.

Bu arada engelliler adına iyi gelişmelerde olmuyor değil. Ülkemizde ilk kez bu yıl Özürlü Memur Seçme Sınavı (ÖMSS) yapıldı. En önemlisi de “özürlü” ifadelerinin kanun ve yönetmeliklerden çıkarılarak, yerine “engelli” ifadesinin kullanılması talimatı oldu. Böylece bir anlamda engellilerden özür dilenmiş oldu!

Yarın engellileri fark etme günüdür! Empati kurup dünyaya onlar gibi bakma günüdür. Yarın için söylenecek söz çok... Ama bir şey yapamıyorsak hiç olmazsa engelli park alanlarına park etmeyelim, engelli rampalarının önlerini kapatmayalım, engellileri küçümsemeyelim ve onlara acımayalım. Zor olan hayatlarını daha fazla zorlaştırmayalım.

 

ALİYE YÜCEL

 

CANIM ÖĞRETMENİM

 

Bazı özel günler büyük anlam taşır. Biz kutlasak da kutlamasak da… Bize birilerini hatırlatır! Bizi bir yerlere götürür! Öğretmenler Günü de böyledir.  “Bugün Öğretmenler Günü” cümlesini duyunca herkes öğretmenini ya da öğretmenlerini düşünür. Her öğretmenim benim için çok değerlidir. İlkokul, Ortaokul, Lise ve Fakültedeki tüm öğretmenlerim ve hocalarım… Bazısı ise çok özeldir. Lisedeki müzik öğretmenim Zümrüt Düvenci gibi... Müzik, çok sevdiğim bir dersti. Ama sevmesem de, o bu dersi bana sevdirirdi eminim.

1981 yılıydı. Mustafakemalpaşa Lisesi’nin Bursa’ya bir okul gezisi vardı. Bu geziye öğrencilerle beraber Zümrüt Hanım’da gitmişti. Dönüş yolunda otobüs kaza yapmıştı. Yaralılar vardı. Sevgili Zümrüt Hanım’da bunlardan biriydi… Başından büyük darbe almış, ağır yaralanmıştı. Hastaneye kaldırıldığında komadaydı. Hayatından endişe edilirken, çok şükür hayati tehlikeyi atlatmıştı.

Kazada başından çok ağır bir darbe aldığı için göz sinirleri kopmuştu. Defalarca ameliyat olmuştu. Ama gözleri görmüyordu. İlçemizde onun güzelliği dillere destandı. Mavi gözleri öyle güzeldi ki... Kazadan sonra görmediğini duyan herkes “Nazar değdi” demişti.

 

İlçemiz bu kaza ile çalkalanmıştı. Kazayı duyduğum an Zümrüt Hanım’ım ağır yaralanmasına çok üzülmüştüm. Sonra onun yaşadığını öğrenmiştim. “Gözleri görmüyormuş” dediler. Ben olsun yaşıyor ya, diye sevinmiştim. Engelli olarak yaşamak zor olsa da, o bunu başaracak güçteydi. Bunu çok iyi biliyordum. Ailece, eşi İsmail Ağabey’i (İsmail Düvenci) de tanıdığımız için, evine ziyaretine gitmiştik. Kapıyı küçük Ceyda açmıştı. Evet yanılmamıştım. Canım öğretmenim, çok güçlü olarak karşımdaydı. O engeliyle baş etmesini biliyordu.

Zümrüt Düvenci, mesleğini seven bir müzik öğretmeniydi. Kazadan sonra öğretmenlik yapmadı. Tüm öğrencileri ona hayrandı. Hem iç, hem dış güzelliği mükemmeldi. Bir insan bu kadar güzel, bu kadar şık, bu kadar alımlı olur da bu kadar mütevazı olabilir miydi? Zor... Çok zor… Ama Zümrüt Hanım böyle biriydi. Onun için ne yazsam az olabilir…

İlçemiz küçük olduğu için çevrede onunla ilgili pek çok haber ve yorumlar yapılıyordu. Ama o ve eşi İsmail Ağabey tüm olumsuz yorumlara rağmen, beraberce her şeyin üstesinden geldiler. Mutlu yaşamlarını ve beraberliklerini devam ettirdiler.

Kızı Ceyda Düvenci nedeniyle yıllardır medyada onunla ilgili haberleri görüyor, ilgiyle takıp ediyorum. Örgü örüyor, ev işlerini kendi yapıyor, saçını bile kendi boyuyordu.  Yanılmamışım, canım öğretmenim hiç engelli gibi yaşamıyordu.

Şimdi yollarımız ayrıldı. İstanbul’da olduğumuz halde görüşemedik. Birkaç yıl 24 Kasım’da aradım. Sonra irtibatımız koptu. Şimdi her 24 Kasım’da aramak istediğim ilk kişi o oluyor. O görmese de, ben onun gözlerinin ışıltısını hep hatırlıyorum.

 

ALİYE YÜCEL

HAYAT BİR YARIŞ

 

Alessandro (Alex) Zanardi’yi, 2012 Paralimpik Oyunları’nda “El Bisikleti” dalında altın madalya kazandığında izlerken, onun neden engelli olduğunu bilmiyordum. Zanardi, ünlü Formula 1 pilotuymuş ve 2001 yılında otomobil yarışında geçirdiği trajik kazada her iki bacağını da kaybetmiş… Kaza ile ilgili haberlere baktığımda dehşete düştüm. O araçtan nasıl sağ çıkabilmiş anlamak mümkün değil. Ama biliyoruz ki, öldürmeyen Allah öldürmez!

Sonradan engelli olan kişiler için en zor şeyin önceden yapabildiği şeyleri yapamaması olduğunu düşünürüm… Zanardi’yi üzen şeyin de bacaklarını kaybetmesi değildir; onu en çok üzen şeyin, tutkunu olduğu yarışlarda olamaması ve o heyecandan uzak kalacak olmasıydı, diye düşündüm. Ancak hayatına bakınca onun bu heyecandan hiç uzak kalmadığını öğrendim. Ona göre hayat bir yarıştı... Ve o her durumda, her koşulda yarıştı!

Alex Zanardi, 2001 yılında Almanya’daki Champ Car yarışında lider bir durumda iken otomobilinin kontrolünü kaybetmiş ve ona çarpan bir yarışçı onun otomobilini ikiye bölmüş… Bu korkunç kazada herkes İtalyan pilotun öldüğünü düşünmüş… Çünkü vücudundaki kanın dörtte üçünü kaybetmiş… Hastaneye bu halde yetiştirilen Zanardi’nin kalbi tam yedi kere durmuş ve elektroşokla tekrar tekrar çalıştırılmış… Doktorlara göre yaşayamaz denilen Zanardi hayatta kalmış…

 

Bizi ilgilendiren hikayesi de buradan sonra başlıyor! Evet, hayatta kalıyor. Ancak otomobil Zanardi’nin bacaklarının olduğu bölmeye çarptığı için her iki bacağı da dizinden itibaren kopuyor. Bir hafta sonra gözlerini açtığında eşi ona sakin bir şekilde “bacaklarını kaybettiğini” söylüyor. Zanardi, o an “Bacaklarım olmadan yapmak istediğim onca şeyi nasıl yapacağım?” diye düşünüyor. Sonra hemen “Bacaklarımı kaybettim, ama beynim yerinde!” diyerek hayata tutunuyor.

Zanardi, yarış tutkusundan asla vazgeçmiyor. İnsan azmine ve motivasyonuna inanamıyor. Çünkü o bacaklarının kaybettikten sadece birkaç yıl sonra yarışlara geri dönüyor. Normal otomobili kullanamayacağından BMW’nin kendisi için özel düzenekler koyarak ürettiği otomobille World Touring Car Championship’te (Dünya Binek Otomobiller Şampiyonası) yarışıyor. Daha önce kullandığı yarış otomobillerinin gaz ve fren pedallarına ayaklarıyla hükmeden Zanardi, bu kez direksiyonda bulunan gaz ve fren kollarına çabucak alışıyor. WTCC’de sağlamken kazanamadığı başarıları elde ediyor.

Bu arada el bisikletine ilgi duymaya başlıyor. 2009’da WTCC’den emekli olup tamamen el bisikletine odaklanıyor. 2009 yılında Venedik’te, 2010 yılında Roma’da, 2011 yılında ise New York Maratonu’nda elleriyle çevirdiği pedallarla yarışlar kazanıyor.

Zanardi, son olarak 2012 Paralimpik Oyunları’nda İtalya’yı temsil etti ve iki altın madalya kazandı. O, “Geçirdiğim kaza sayesinde Paralimpik Oyunları’nda yarışıyorum. Ben şanslı bir adamım! Kazadan sonra bile ne yapmak istediğimi seçebilecek kadar talihliyim. Öyleyse niye hala burada oturmuş, parmaklarımı çevirmiyorum?” diyor. Azmin ve inancın ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Yarışlardan, hayattan, hayat yarışından hiç kopmuyor.

 

ALİYE YÜCEL

FİLM DİNLEMEK!

“Film Dinlemek” başlığını görünce bunu yanlış yazılmış bir başlık olarak düşünmeyin. Evet, film dinleniyor! Görme engelliler film dinliyor ve bir filmi böyle seyretmiş oluyor. Sinema görsel bir sanat ama görmeyenler de “sesli betimleme” ile film izleyebiliyor. Görme engelliler sesli betimleme olmadan da film izliyorlardı. Ama bazı görsel boşluklar ve ayrıntılar anlaşılamıyordu. Sesli betimleme filmi doğru anlamayı sağlıyor.

Sesli betimleme (Audio Description), filmlerdeki diyalog ve ses olmayan görsel bölümlerin sesli olarak anlatılması anlamına geliyor. Görme engelliler konuşma olmayan bölümlerde olan gelişmeleri takip edemeyeceği için gören birinin anlatmasına ihtiyaç duyarlar… Yoksa bir kopukluk olur. Bu durumda görmeyen kişiye; o sahneyi, mekanı, kişilerin yaptığı hareketleri ve sessiz gelişen çeşitli olayları dış ses anlatır. Bu uygulama sayesinde görme engelliler de bir başkasına ihtiyaç duymadan filmi anlayabilirler.

Her filmde bir hikaye, diyaloglar, efektler ve müzikler vardır. Filmde bir sahne düşünelim, müzik var ama konuşma yok. Görmeden o sahnede neler olabileceğini tahmin etmek çok güçtür. O anda biri gelir, biri gider veya o sahnede çeşitli hareketler olabilir. Görmüyorsak ve biri bize bunu anlatırsa sorun kalmaz. Tamamen görsel olarak anlatılan bir sahneyi görme engelli anlayamaz. Örneğin; “Kadın kapıyı açtı. Yerde bir zarf duruyordu. Zarfı aldı ve açtı…” gibi…

Önceden filmlerin çoğu diyalog ağırlıklı olduğu için görmeyenler tarafından da daha kolay anlaşılabiliyordu galiba. Günümüz filmleri teknolojideki gelişmeler ve sinemadaki değişmelerle daha görsel bir durumda… Bu görme engellilerin filmleri anlamasını daha zorlaştırıyor. İşte sesli betimleme bu noktada devreye giriyor. Görme engellilerde böylece daha kolay anlıyor.

 

Sesli betimlemenin temeli, görme engelli yakınlarının çevrelerinde bulunanları onlara anlatmasıyla ortaya çıkmıştır diyebiliriz. 1970 yılında Amerikalı bilim insanı Prof. Gregory Frazier şahit olduğu bir betimlemeden çok etkilenmiş böylece görsel medyanın görme engellilere aktarımıyla ilgili ilk çalışmayı yapmıştır. 1980’lerde yine Amerikalı bir bilim insanı olan August Coppola ile birlikte çeşitli uygulama alanları araştırmış ve sesli betimlemeyi ilk kez 1989 Cannes Film Festivali’nde tanıtmıştır.

Günümüzde Amerika’da ve Avrupa ülkelerinde televizyon kanallarında sesli betimlemeli filmler yayınlanmaktadır. Birçok sinema salonu da gösterimdeki filmleri ses ve kulaklık düzenekleri sayesinde görme engelli seyircilerine ulaştırmaktadır.

Ülkemizdeki sesli betimleme çalışmaları 2006 yılında Sesli Betimleme Grubu tarafından başlamıştır. Sesli Betimleme Grubu, Boğaziçi Üniversitesi Mithat Alam Film Merkezi ile Boğaziçi Engelliler Komisyonu ve Engelsiz Erişim Grubu’nun ortak girişimiyle gönüllü öğrencilerin katılımıyla meydana gelmiştir.  Bu grup ilk olarak Umut Aral’ın Çarpışma isimli ödüllü kısa metrajlı filmini betimlemiştir. Sesli Betimleme Grubu, bu filmin ardından çeşitli filmlerin sesli betimlemesini yapmaya başlamıştır. Sesli Betimleme Grubu, 2010 yılında dernekleşti ve Sesli Betimleme Derneği adı altında çalışmalarını sürdürüyor.

Yapılan bu çalışmalardan sonra artık satılan bazı DVD’lerde dil tercihleri gibi sesli betimleme seçeneği de bulunuyor. Dileğimiz bu sayının artması… Ayrıca, sinema salonlarına da gereken ses ve kulaklık düzeneklerinin yapılması… Böylece, Türkiye’deki görme engelli seyirciler de sinema sanatını takip edip, ondan keyif alabilsinler…

 

ALİYE YÜCEL

ENGELSİZ ASLANLAR YİNE ŞAMPİYON

Tekerlekli sandalye basketbolunu biliyor musunuz? Peki, tekerlekli sandalye basketbol maçını izlediniz mi? Tekerlekli sandalye basketbolu engelli sporlarının en popüler olanıdır. Bilmeyenler için belirteyim. Gördüğünüz o basketbolcuların hepsi tekerlekli sandalyede yaşamını sürdürmezler. Yine engelli olup; kol değneği veya kanedyen gibi aletlerle yürüyenlerde maç süresince tekerlekli sandalye oturup öyle oynarlar.

Oyuncular tekerlekli sandalye üzerinde olduğu için normal basketbol kurallarından farklı kuralları vardır. Maçlar, basketbolun kurallarının tekerlekli sandalye için uyarlanmış haliyle oynanır. Örneğin, topu elinde veya kucağında tutan oyuncu, topu sektirmeden sandalyenin tekerleğini en fazla iki defa çevirebilir. Üç kez çevirdiğinde bu basketboldaki hatalı yürüme yerine geçer…

Tekerlekli sandalye basketbolu dünyada çok bilinen bir engelli sporudur ve Paralimpik Oyunları’nda da yer almaktadır. Ülkemizde de Türkiye Bedensel Engelliler Spor Federasyonu, Süper Lig, 1. Lig ve 2. Lig olmak üzere üç ligde organizasyonlar düzenlemektedir. Tekerlekli Sandalye Basketbolu A Milli Takımı Avrupa’nın sayılı takımları arasındadır.

Tekerlekli sandalye basketbolundan kısaca bahsettikten sonra gelelim Galatasaray Tekerlekli Sandalye Basketbol Takımı’na… Onlara “Engelsiz Aslanlar” denilmiştir. Engelsiz Aslanlar, Galatasaray Tekerlekli Sandalye Basketbol Takımı'nın en anlamlı tanımıdır. Galatasaray Tekerlekli Sandalye Basketbol Takımı, Galatasaray Spor Kulübü’nün 100. kuruluş yılı dönümü olan 2005 yılında kurulmuştur. Kurulduğu günden bugüne kadar geçen sürede de pek çok kupalar kazanmıştır.

 

Engelsiz Aslanlar, geçtiğimiz günlerde Japonya’nın Kitakyushu kentinde, bu yıl 10. defa düzenlenen Kıtalararası Kupa Final maçında ev sahibi ülkeden Miyagi Max ile karşılaştı. Mücadeleyi 67-48 skorla kazanan Galatasaray Tekerlekli Sandalye Basketbol Takımı, üst üste ikinci, toplamda ise dördüncü kez şampiyon oldu. Böylece Tekerlekli Sandalye Dünya Kulüpler Şampiyonası Kupası’nı kazandı. Kazanılan bu başarı çok önemlidir. Üstelik her hangi bir spor dalının şampiyonluğundan çok daha kıymetlidir!

Galatasaray Tekerlekli Sandalye Basketbol Takımı, daha önce 2008, 2009 ve 2011 yıllarında da bu önemli kupayı Türkiye’ye getirmişti. Engelsiz Aslanlar, 2003’ten bu yana düzenlenen kıtalararası kupayı en çok kazanan takım unvanına da sahiptir. Engellerle dolu ortamlarda yetişen bu sporcular, tekerlekli sandalyeleri üstünden yaptığı smaçlarıyla insanı hayrete düşürüyorlar.

Şampiyonun Sarı-Kırmızı renklere sahip oluşu beni ayrıca heyecanlandırsa da; onlar sadece Galatasaray camiasının değil Türkiye’nin gururudur. Engelsiz Aslanlar, dünyada da düzenli olarak dünya şampiyonu olan tek takımdır! Aslında onlar, tekerlekli sandalyelerinde oturarak kaldırdıkları kupalarıyla, ayakta alkışlanmaktan çok daha fazlasını hak ediyorlar!

 

ALİYE YÜCEL

ÖLÜMÜ İSTEMEK

İnancıma ters bir konuyu, ‘ötanazi’yi işlese de müthiş etkileyici bir film… İnancım gereği hayata Ramon gibi bakmasam da, ona hak vermek istemesem de iyi ki seyrettim dediğim bir film “İçimdeki Deniz”. Filmin gerçek hayattan alındığını bilmek mi çok inandırıcı kılıyor, yoksa filmin her şeyiyle (oyuncular, yönetmen, konu, senaryo) mükemmelliği mi böyle düşündürtüyor bilemedim.

Ramon Sampedro, 19 yaşında denizlere açılan ve dünyayı keşfe çıkan bir denizciydi. 25 yaşında yüksek bir yerden denize atlamış ve bel kemiği kırılmıştı. Boynundan aşağısı felçli, yatağa bağımlı ve bakıma muhtaç biri haline gelmişti. 28 yıl böyle yaşadı. Ölümünü istiyordu. Ancak, intihar bile edemeyecek bir durumdaydı. Yani, ölmek için bile başkasına muhtaç olduğu için ötanazi istemişti. Ama yasalar buna engeldi. Amacına ulaşmak için İspanya hükümetine başvurmuştu. Bu hukuk savaşı sürerken hayatına iki kadın girdi. Biri kendisi de engelli olan avukatı Julia, diğeri onu ölümden vazgeçirmeye çalışan ama sonunda ölmesi için ona yardım eden Rosa.

Ramon’un ötanazi talebi yıllarca sonuçlanmadı. Ülkesinin ve uluslararası basının ilgisini çekti. Hakkında yazılar yayınlandı. Bu arada boş durmayıp yattığı yerden ağzıyla yazıyordu. Yazıları “Cehennemden Mektuplar” adlı kitabında yayınlandı. 1998 yılında ötanazi planını uyguladı.

İçimdeki Deniz  (Mar Adentro) filmi Ramon’un hayatını anlatıyor. Film yönetmen Alejandro Amenabar tarafından 2004 yılında sinemaya aktarıldı. Filmdeki bütün oyuncular çok başarılı ama Javier Bardem bir başka! Javier Bardem’i tanımayan biri seyrederken, “Bu adam gerçekten yatalak mı?” sorusunu sorabilir! Oyunculuğun sadece bedenle, kolla, bacakla yapılmadığını; yüz mimikleri ve gözlerle de yapılacağını gördüm ve çok sevindim!

Filmin hemen hemen her repliği ezberlemek ve hatırlamak isteyeceğiniz kadar etkileyici… Hepsi iç yakıyor, kalp sızlatıyor! Aşık olduğu avukatına “Sana ulaşmak ve dokunmak için kat edebileceğim iki adım, benim için imkansız bir yolculuk…”demesi, onu ikna etmeye gelen rahibin “Bir hayata mal olan özgürlük, özgürlük değildir” demesi üzerine Ramon’un “Özgürlüğe mal olan hayat da hayat değildir” diye cevap vermesi, kendisine aşık olan Rosa’ya "Bak, beni gerçekten seven, ölümüme yardım edecek olan kişidir; aşk bu Rosa, bence kesinlikle bu…" demesi, babasının “Bir baba için oğlunun ölmesinden daha kötü bir tek şey var; oğlunun ölmeyi istemesi” demesi, “Eğer kaçamıyorsan ve başkalarına bağımlıysan, gülümseyerek ağlamayı öğreniyorsun” demesi gibi, her biri anlatılamayacak duygular yaşatan repliklerle dolu…

Ramon, ölmek istiyor ama baktığınızda hayat dolu ve dışa dönük biri… Yatağa bağlı,  hiç hareket edemeyen bu adam yattığı yerden aşık oluyor. Kadınları kendine aşık ediyor. Bir insan ölümü bu kadar çok ister ve beklerken, kaçmak istediği bu hayata aşkı nasıl sokabiliyor? Şaşırıp kalıyorsunuz. Sanki o noktada Ramon’a inanamıyorsunuz.

Ötanazi gibi hassas bir konuyu işleyen film; intihar ile ötanazi arasındaki ince çizgiyi de vurgulamış… Ölmeyi tercih eden insanlar olduğu gibi; ne olursa olsun, ne durumda olursa olsun yaşamayı tercih edebilen insanlarında olabileceğini ortaya koymuş… Gerçek hayattan alındığı için sonunu bilmeme rağmen içimde bir umutla hep Ramon’un ölümden vazgeçmesini bekledim.

Ramon Sampedro “Biçimsiz ve bozulmuş bir bedenin bekçisi olan bir insan için, yani benim için, saygınlık nedir? Ben, hayatı, özgürlüğü seven çoğu insan gibi, yaşamanın bir hak olduğuna, ama bir mecburiyet olmadığına inanıyorum.” diyor. Hayatın sadece hareket etmek olduğunu düşünürsek, böyle yaşamak istenmeyebilir… Ama hayat sadece hareket etmek, edebilmek midir?

Filmin pek çok ödül alması çok doğal… Ne dense, ne yazılsa anlatılamayacak bir film… Bir film daha güzel nasıl olabilir? İnsana ne çok şey anlatıyor. Üzüntülerimizi, sevinçlerimizi, ilişkileri, koşulsuz sevmeyi, şükretmemiz gereken şeyleri… Seyretmek gerekiyor. Ötanazi hakkında ne düşünürseniz düşünün, ötanazi fikri size ters gelse de mutlaka seyredin.

ALİYE YÜCEL

ATASÖZLERİ, DEYİMLER VE BİZ

 

Sözlü kültürümüzün çok önemli parçası olan atasözleri ve deyimler toplumun inanç, kültür, duygu ve düşünce yapısını yansıtıyor. Toplumun kişilere, olaylara kısaca hayatta var olan her şeye bakışını anlamak için kullandığı atasözü, deyim ve halk tabirlerine bakmak gerekiyor. Türkçe bu yönden çok zengin bir dildir. İnsan ilişkileri, çeşitli olaylar, hayata dair her konuda pek çok atasözü, deyim ve halk tabiri vardır.  

Dilimiz; dolayısıyla atasözü, deyim ve halk tabirleri de toplumun engelliye bakış açısına göre şekillenmektedir. Toplumun engellilere bakış açısı bellidir! Engelliler için kullanılan kör, sağır, topal, kambur, deli, dilsiz gibi tanımlamalar atasözü, deyim ve deyişlere de yansımıştır. Böylece atasözleri ve deyimlerde engellilere toplumun ayrımcı bakışını gösteren ifadeler bulunmaktadır.

“Körle yatan şaşı kalkar”, “Kör satıcının kör alıcısı olur”, “Kör topal gitmek”, “Körler sağırlar, birbirini ağırlar”, “Sağır duymaz, uydurur”, “Kör topal gidiyor”, “Kör topal birini bulmak”, “Topalla gezen aksama öğrenir”, “Körler memleketinde şaşılar padişah olur”, “Eli ayağı düzgün olsun da” gibi… Bu listeyi uzatmak mümkündür… Ayrıca; “Oğlum sakat mısın?”, “Spastik hareketler yapma!”, ” “Kör müsün?”, “Bu işte bir sakatlık var!”, “Özürlü müsün nesin?” gibi hakaret amaçlı kullanılan cümleler de vardır.

Çocukken, bebekleri doğacak kişilerin “Kız ve erkek olsun hiç fark etmez. Eli ayağı düzgün olsun da…” sözü içimi acıtırdı. Bu halk arasında çok kullanılan ve iyi niyetle söylenmiş bir dilektir… Ama bu cümle engelli birinin gözlerinin içine bakarak söylendiğinde, onu ne çok incittiği hiç düşünülür mü?

“Körle yatan şaşı kalkar” sözünü ele alalım. Anlatmak istediği “Değersiz kişilerle dostluk yapan, kötü özellikler kapar” değil midir? Bu neden bir engelli üzerinden gösterilir? Bu engellileri niteliksiz, değersiz, işe yaramaz, beceriksiz, asalak, istenmeyen kişiler olarak göstermez mi? Bunun yerine “Üzüm üzüme baka baka kararır" desek olmaz mı?

Evlenecek kişiye kimseyi bulamaması durumunda yarım yamalakta olsa, iyi kötü olsun da “Kör topal birini bul” demek neyin nesidir? Herhangi birileri anlamına gelen “Keli, körü toplamak” engellinin ne kadar küçümsendiğini göstermez mi? Bunun gibi daha pek çok örnek verebiliriz.

Atasözü, deyim ve halk tabirleri çok anlamlıdır, çok şey anlatır. Anlatım gücünü arttırır… Ama hepsi için çok doğrudur diyemeyiz! En azından engellilerle ilgili olanları için… Yoksa “İçler acısı” bir durumdayız. Allahtan Allah katında üstünlük takva ile!

Günlük hayatımızda kullandığımız kelime, deyim ve kavramları yeniden gözden geçirmeli, engellileri küçük düşüren ve rencide edenleri kullanmamaya çalışmalıyız. Biliyorum çok zor bir şey istiyorum! Ama gün gelip düşünce, değerlendirme ve beğeniler değiştikçe bu bakış akışı da değişecek… Engellilere yönelik yanlış bakışı taşıyan atasözleri ve deyimler de dilden uzaklaşacak… Onların neler yapabildiğini ya da yapabileceğini gösteren atasözleri ve deyimler zamanla dilimizde yer alacaktır.

 

ALİYE YÜCEL