“Film
Dinlemek” başlığını görünce bunu yanlış yazılmış bir başlık olarak düşünmeyin.
Evet, film dinleniyor! Görme engelliler film dinliyor ve bir filmi böyle
seyretmiş oluyor. Sinema görsel bir sanat ama görmeyenler de “sesli betimleme”
ile film izleyebiliyor. Görme engelliler sesli betimleme olmadan da film
izliyorlardı. Ama bazı görsel boşluklar ve ayrıntılar anlaşılamıyordu. Sesli
betimleme filmi doğru anlamayı sağlıyor.
Sesli
betimleme (Audio Description), filmlerdeki diyalog ve ses olmayan görsel
bölümlerin sesli olarak anlatılması anlamına geliyor. Görme engelliler konuşma
olmayan bölümlerde olan gelişmeleri takip edemeyeceği için gören birinin
anlatmasına ihtiyaç duyarlar… Yoksa bir kopukluk olur. Bu durumda görmeyen
kişiye; o sahneyi, mekanı, kişilerin yaptığı hareketleri ve sessiz gelişen çeşitli
olayları dış ses anlatır. Bu uygulama sayesinde görme engelliler de bir
başkasına ihtiyaç duymadan filmi anlayabilirler.
Her
filmde bir hikaye, diyaloglar, efektler ve müzikler vardır. Filmde bir sahne
düşünelim, müzik var ama konuşma yok. Görmeden o sahnede neler olabileceğini
tahmin etmek çok güçtür. O anda biri gelir, biri gider veya o sahnede çeşitli
hareketler olabilir. Görmüyorsak ve biri bize bunu anlatırsa sorun kalmaz. Tamamen
görsel olarak anlatılan bir sahneyi görme engelli anlayamaz. Örneğin; “Kadın
kapıyı açtı. Yerde bir zarf duruyordu. Zarfı aldı ve açtı…” gibi…
Önceden
filmlerin çoğu diyalog ağırlıklı olduğu için görmeyenler tarafından da daha
kolay anlaşılabiliyordu galiba. Günümüz filmleri teknolojideki gelişmeler ve
sinemadaki değişmelerle daha görsel bir durumda… Bu görme engellilerin filmleri
anlamasını daha zorlaştırıyor. İşte sesli betimleme bu noktada devreye giriyor.
Görme engellilerde böylece daha kolay anlıyor.
Sesli
betimlemenin temeli, görme engelli yakınlarının çevrelerinde bulunanları onlara
anlatmasıyla ortaya çıkmıştır diyebiliriz. 1970 yılında Amerikalı bilim insanı
Prof. Gregory Frazier şahit olduğu bir betimlemeden çok etkilenmiş böylece
görsel medyanın görme engellilere aktarımıyla ilgili ilk çalışmayı yapmıştır.
1980’lerde yine Amerikalı bir bilim insanı olan August Coppola ile birlikte
çeşitli uygulama alanları araştırmış ve sesli betimlemeyi ilk kez 1989 Cannes
Film Festivali’nde tanıtmıştır.
Günümüzde
Amerika’da ve Avrupa ülkelerinde televizyon kanallarında sesli betimlemeli
filmler yayınlanmaktadır. Birçok sinema salonu da gösterimdeki filmleri ses ve
kulaklık düzenekleri sayesinde görme engelli seyircilerine ulaştırmaktadır.
Ülkemizdeki
sesli betimleme çalışmaları 2006 yılında Sesli Betimleme Grubu tarafından
başlamıştır. Sesli Betimleme Grubu, Boğaziçi Üniversitesi Mithat Alam Film
Merkezi ile Boğaziçi Engelliler Komisyonu ve Engelsiz Erişim Grubu’nun ortak
girişimiyle gönüllü öğrencilerin katılımıyla meydana gelmiştir. Bu grup ilk olarak Umut Aral’ın Çarpışma
isimli ödüllü kısa metrajlı filmini betimlemiştir. Sesli Betimleme Grubu, bu
filmin ardından çeşitli filmlerin sesli betimlemesini yapmaya başlamıştır. Sesli
Betimleme Grubu, 2010 yılında dernekleşti ve Sesli Betimleme Derneği adı
altında çalışmalarını sürdürüyor.
Yapılan
bu çalışmalardan sonra artık satılan bazı DVD’lerde dil tercihleri gibi sesli
betimleme seçeneği de bulunuyor. Dileğimiz bu sayının artması… Ayrıca, sinema
salonlarına da gereken ses ve kulaklık düzeneklerinin yapılması… Böylece, Türkiye’deki
görme engelli seyirciler de sinema sanatını takip edip, ondan keyif
alabilsinler…
ALİYE
YÜCEL
