Ülkemizde, engellileri de içine alan
sistemli bir iş ve meslek analizi yapılmamıştır. Engellilerin sahip oldukları
engelden kaynaklanan özellik ve nitelikleri dikkate alarak ne şekilde ve nasıl
çalışacağı konusunda ciddi bir araştırma ve çalışma yoktur. Engelliler kendi
kendilerine yaptıkları girişim ve çalışma deneyimleri meydana getirmişlerdir.
Bireysel çabalarla bazı işlerde başarılı olmuşlardır.
Görme engellileri ele alalım… Görme
engelliler hangi işleri yapabilir? Sorusu yanlış olur. Bu soru yerine; Bu kişi
bireysel yetenekleriyle ne yapabilir? Bu iş, bu meslek hangi eğitim aşamasından
geçtikten sonra yapılabilir? Hangi alt yapılar olursa görme engelliler bu işi
yapabilir? Sektörlerde engelliler bu işi nasıl yapabilir? Alt yapı olarak ne
sağlanmalıdır? gibi sorularının cevabını bilmemiz ve bütün bunların
ayrıntılarını belirlememiz gerekir. Bu işe nasıl baktığımızla ilgili bir durum
olmalıdır, engel grubuyla ilgili değil...
“Şu eğitimi almış kişi, şunları
yapabilir”, “Bu mesleği öğrenen kişi, bunları yapabilir” diyebiliriz. Ancak,
görme engelli şunu yapar, işitme engelli bunu yapar, ortopedik engelli şunu
yapar diyemeyiz. Böyle bir ayrıma gidemeyiz. Böyle dersek yanlış bir
noktaya gideriz. Ama maalesef ki hep bu noktadan gidilmiş ve engelliler iş
alanında yanlış değerlendirilmiştir. Dünyada da en önemli sorun; engellilerin kendi
yeteneklerinin altında çalıştırılmasıdır.
Görme engelliler de (herkes gibi) bir
işi yapabilir hale gelmek için eğitime ihtiyaç duyarlar. Onların eğitim ortamı
ve materyalleri görme engellilerin erişebileceği duruma uygun hale gelmelidir.
Çünkü farklı eğitim materyallerine ihtiyaç duyduğu durumlar olabilir. Örneğin,
dokümanların Braille alfabesiyle yazılması ya da seslendirilip, dinlenir hale
getirilmesi gerekebilir. Görme engelli bireyin bilgisayar kullanmasını sağlayan
yazılım ya da donanım olabilir.
Geçmişte, görme engelliler “Santral
Operatörlüğü” ve “Paketleme” gibi belli işlere yönlendirilmişler ve bu işlerde
bir yığılma olmuştur. Çünkü görme engellilerin sadece bu işleri iyi yapabileceği
düşünülmüştür.
Günümüzde ise bu bakış açısı değişmeye
başlamıştır. Görme engelliler doğru eğitim, destek ve yardım sağlandığında,
birçok işi başarıyla yapabilmektedirler. Bir işin görme engelli tarafından
yapılabilirliği (kişinin görme oranı, gördüğü ve aldığı eğitim, donanım ve
destek, işin kişinin gereksinimlerine göre adapte edilip edilemeyeceği ve söz
konusu engellinin o işi yapmayı isteyip istemediği gibi) birçok etkene bağlıdır.
Engelli bireyin iş yerinde başarılı
olması için, kişinin bireysel eğitimi (mesleki, psikolojik ve sosyal açıdan),
işverenin eğitimi (patron ve iş arkadaşlarının eğitimi) ve fiziki (mimari)
şartlar önemlidir. Sonuçta, iş hayatı birçok sorunlar ve çözümlerini içerir ve
bu engelsiz bireyler için de geçerlidir.
ALİYE YÜCEL
